Ոչ հայեցի Tinder-ը, նախահայր YouTuber-ը և Twitter-ի վատ երազը. Բեկումնային ու հեղափոխական սոցիալական հարթակները

Ընդամենը մի քանի օր, և Ցուկերբերգի նոր հսկան հատեց 100,000,000 օգտատիրոջ շեմը։ Threads-ը վերջին օրերի թոփ թեման է և, կարծես, երկար է պատրաստվում մեզ հետ մնալ։

THREADS

Հուլիսի 5-ին Threads֊ը հասանելի դարձավ iOS և Android համակարգերում 100 երկրի օգտատիրոջ համար։ 7 ժամում գրանցեց առաջին ռեկորդը՝ 10 միլիոնից ավելի օգտատեր, և սկսեց իր հաղթարշավը։

Սա թարմացրեց Իլոն Մասկի և Մարկ Ցուկերբերգի հեռակա «պատերազմը», որովհետև սոցիալական նոր հարթակն ակնհայտորեն նմանություններ ունի հին ու բարի Twitter֊ի հետ։ Մյուս կողմից, Meta֊ի թիմը բավականին հանգամանորեն բացատրում է, թե ինչու «մեր Threads֊ը ձեր Twitter֊ին վնաս չէ»։ Իսկ իրականում սա Twitter-ի այլընտրանքն է, ուստի նաև՝ վտանգավոր է։

Կարճ ասած, Մասկը մտածում է Ցուկերբերգին դատի տալ և եթե բանը հասնի դրան՝ ականատես կլինենք վերջին տարիների ամենաաղմկահարույց գործերից մեկին։ Հիմա առաջարկում ենք վերհիշել, թե մինչև փոքրիկ Threads֊ի ծնունդը ինչ ճանապարհ են անցել փորձառու մեծ եղբայրները։

FACEBOOK

2004 թվականին Մարկ Ցուկերբերգի և Հարվարդի մի խումբ ուսանողների կողմից հիմնադրված Facebook-ը սկզբում սահմանափակված էր հենց միայն Հարվարդի ուսանողների համար: Բայց հարթակն աննախադեպ արագությամբ աճեց և 10 ամսվա ընթացքում հասավ 1 միլիոն օգտատիրոջ: Facebook-ի աճն անգամ պայթյունավտանգ են անվանում։ Այսօր արդեն այն ունի ամսական գրեթե 3 միլիարդ ակտիվ օգտատեր: Եթե Facebook-ը երկիր լիներ, ապա կունենար աշխարհի ամենամեծ բնակչությունը և այս փաստը չի կարող հերքել ոչ մի չինացի։

Այսօր մարդկանց առօրյան, անձնական ու աշխատանքային բոլոր զարգացումները Facebook-ում են։ Եթե որևէ բան Facebook-ում չի հայտնվել, ապա կարելի է հանգիստ ասել, որ դա չի էլ եղել։ Օրինակ՝ եթե մեկնել եք Փարիզ հանգստի և ֆոտոներով չեք ողողել համացանցը, ապա «ում էր պետք ձեր ծախսած գումարը»։

Facebook֊ը ձևավորել է թվային մարքեթինգի զարգացման ընթացքը։ Բիզնեսները միայն 2020 թվականին 84 միլիարդ դոլար են ծախսել Facebook-ի գովազդի վրա, ու այս թիվն ամեն տարի շարունակում է աճել:

2012-ին հատելով 1 միլիարդ օգտատիրոջ սահմանը՝ Facebook-ը սկսեց մի շարք գնումներ անել։ Իրենով արեց Instagram-ը՝ 2012-ին, և WhatsApp-ը՝ 2014-ին: Այս գնումները ոչ միայն օգնեցին Facebook-ին վերահսկել սոցիալական մեդիայի շուկայի ահռելի հատվածը, այլև դիվերսիֆիկացնել իր առաջարկները:

Այս ամենին զուգահեռ Facebook-ը մշտապես խոսքի ազատության վերաբերյալ քննարկումների կենտրոնում է։ Քաղաքական գովազդի շուրջ տարաձայնություններից մինչև ապատեղեկատվության և ատելության խոսքի թվային հարթակ. Facebook-ին ուղղված մեղադրանքների շարքը բավականին տպավորիչ է։

Տպավորիչ է նաև մեր կախվածությունը սոցիալական այս ցանցից։ Facebook-ի «Like» կոճակն օգտագործվում է օրական մոտ 6 միլիարդ անգամ՝ դարձնելով այն ամենաակտիվ գործառույթներից մեկը: Նման ակտիվության հնարավորությունները շատ լավ են հասկանում բիզնեսները։ 2023֊ի տվյալով Facebook-ն ունի 10 միլիոն ակտիվ գովազդատու։ Մի տպավորիչ թիվ ևս։ Facebook-ը շարունակում է մնալ մարկետոլոգների գլխավոր աշխատանքային գործիքներից։ Վերջին տարիներին նրանց 94%֊ն օգտվել է այս հարթակից, իսկ 67%-ը համարում է, որ սա ամենաառանցքային սոցիալական ցանցն է։

Խոսենք նաև այսպես կոչված թիրախային լսարանից։ Հետաքրքիր է, որ Facebook-ի օգտատերերի միջին տարիքը 40.5 տարեկանն է։ Սա հերքում է այն միտքը, թե սոցիալական մեդիան հիմնականում երիտասարդ սերնդի համար է: Տարիքային այս լայն շրջանակը Facebook-ին եզակի առավելություն է տվել ընդգրկել հասարակության տարբեր շերտերի։ Չնայած, պետք է լինել անկեղծ ու ասել, որ ավելի «երիտասարդական» սոցկայքերի ներմուծումից հետո Facebook-ն ավելի միջին և ավագ տարիքի մարդկանց է գրավում։

Ի դեպ,  Facebook-ի ամենօրյա ակտիվ օգտատերերի 85%-ը գտնվում է ԱՄՆ-ից և Կանադայից դուրս։ Facebook-ը մեծ ազդեցություն է ունեցել և շարունակում է ունենալ հանրային դիսկուրսի ձևավորման վրա ամբողջ աշխարհում։ Սկսած «Արաբական գարնան» շրջանից, երբ ակտիվիստները Facebook-ն օգտագործում էին բողոքի ակցիաներ կազմակերպելու համար, մինչև, օրինակ, Ice Bucket Challenge-ը՝ վիրուսային արշավ, որի միջոցով կողմնային ամիոտրոֆիկ սկլերոզ (ԿԱՍ)֊ի հետազոտության համար հավաքվեց ավելի քան 115 միլիոն դոլար։

Դե իսկ Հայաստանում Facebook-ի անունով երդվում են կամ քարկոծում։ Անտարբեր մարդ հաստատ չկա։ Մեր երկրում քաղաքական առաջին դեմքերի մակարդակով Facebook֊ը համարում են աշխատանքային գործիք, իսկ սեփական գերկարևոր կարծիքն արտահայտելու համար սա լավագույն հարթակն է։

INSTAGRAM

Instagram-ը գործարկվել է 2010 թվականին, ու նույն թվականի դեկտեմբերին այն հավաքեց 1 միլիոն օգտատեր։ Այսօր արդեն նույնիսկ մեկ միլիարդն է Instagram-ի համար անցած պատմություն։

Սոցիալական այս ցանցը լիովին նոր մշակույթ բերեց դաշտ։ Մեր առօրյա մտավ Influencer արտահայտությունը. մարդիկ ստացան հարթակ, որտեղ զրոյից կարող են ստեղծել սեփական անձնական բրենդը և դառնալ միլիոնավոր մարդկանց ոգեշնչման աղբյուր։ Սա դարձել է նոր դարի նոր մասնագիտություններից մեկը։ Մարդիկ հարկեր են վճարում ու Instagram֊ում բլոգինգով զբաղվում։ Կամ էլ առաջ են մղում իրենց բիզնեսը և աճի նոր հնարավորություններ գտնում։

Instagram-ում ավելի քան 40 միլիարդ լուսանկար է տարածվել այս տարիներին, իսկ օրական տարածվող լուսանկարների և վիդեոների թիվն անցնում է 95 միլիոնը։  Instagram-ի միջոցով ավելի քան 130 միլիոն օգտատեր ամեն ամիս տարատեսակ գնումներ է անում, և այսկերպ սոցիալական հարթակը դարձնում ամենաազդեցիկներից մեկը։

Եթե մեկ բառով ասենք, ապա Instagram-ի մշակութային ազդեցության վկայությունը Instagrammable բառն է: Այս ուտելիքը, այն վայրը կամ այս թռչունը Instagrammable են։ Այսինքն՝ արժանի են լուսանկարելու և տեղադրվելու սոցկայքում։

Ամեն դեպքում,  Instagram-ը ևս հաճախ է հայտնվում քննադատության թիրախում։ Հատկապես երիտասարդների դեպքում հոգեկան առողջության վրա լուրջ ազդեցություն թողնող այս հարթակը, ըստ հետազոտությունների, կարող է նպաստել դեպրեսիայի և հանգեցնել սոցիալական ճնշման հետևանքով առաջացած մի շարք հոգեբանական խնդիրների։

TWITTER

Twitter-ը ստեղծվել է 2006 թվականին: Մոտ երկու տարի պահանջվեց, որպեսզի այս հարթակը հասնի իր օգտատերերի առաջին միլիոնին։ Twitter-ի տարբերությունը մյուսներից ակնհայտ էր։ Սոցիալական հարթակը ներկայացրեց հաղորդակցության նոր եղանակ՝ կարճ, ակնթարթային ու ճիշտ թիրախին։ 2023-ի դրությամբ Twitter-ն ունի ամսական ավելի քան 450 միլիոն ակտիվ օգտատեր։

Իհարկե, վերջին շրջանում սոցիալական այս ցանցը հիմնականում ասոցացվում է Իլոն Մասկի սկանդալային որոշումների և մեկնաբանությունների հետ, բայց շատ երկար տարիներ Twitter֊ն այն հարթակն էր, որը «բանավոր պայմանավորվածությամբ» մարդիկ համարում էին, այսպես ասած, ամենացիվիլ սոցցանցը։

Սոցիալական այս հարթակը նաև վճռորոշ դեր է խաղացել մի շարք շարժումների կայացման հարցում։ Օրինակ՝ #BlackLivesMatter և #MeToo շարժումներն իրենց հաջողության համար պարտական են նաև Twitter֊ի հսկայական ազդեցությանն ու վճռորոշ դերին։

Այս հարթակին պարտական են նաև քաղաքական բազմաթիվ գործիչներ։ Եթե Հայաստանում նախընտրում են ֆեյսբուքյան լայվերը, ապա արևմտյան քաղաքական էլիտան իր ասելիքի համար հարմար հարթակ է համարում Twitter֊ը։ Այստեղ, իհարկե, հակառակ կողմն էլ կա։ Հատկապես վերջին շրջանում, երբ Մասկի գլխավորությամբ Twitter֊ում կարևորում են խոսքի ազատությունը, հաճախ հարթակը դառնում է ատելության խոսքի և պոպուլիզմի ազատ տարածք, որտեղ, օրինակ, ԱՄՆ նախկին նախագահ Դոնալդ Թրամփը կարող է վիրավորական արտահայտություն անել, կամ էլ ակնհայտորեն սխալ տեղեկատվություն տարածել։

Մի քիչ էլ թվեր։ Twitter-ում օգտատերերի գրեթե 40%-ը 18-ից 29 տարեկան է: Իսկ ամենահետաքրքրականն այն է, որ այս հարթակում բացված հաշիվների գրեթե կեսը երբևէ թվիթ չեն արել, միայն լուռ հետևել են։ Եթե մարքեթոլոգներին գրավում է Facebook֊ը, ապա լրագրողների 75%-ի համար Twitter-ն աշխատանքի ամենաարժեքավոր գործիքներից մեկն է։ Պատճառն էլ այն է, որ այս հարթակում լրագրողների համար ամենակարևոր կետերից մեկը կա՝ ամեն բան կատարվում և թվիթ֊վում է իրական ժամանակում։

TINDER

Tinder-ը գործարկվել է 2012 թվականին։ Ծանոթությունների «ոչ հայեցի» այս հարթակն արագորեն գրավեց քոլեջների, համալսարանների ուսանողներին, և տարածվեց ավելի լայն շրջանակներում։ 71 միլիոն բաժանորդ ունեցող այս հարթակի առաջին հայացքից երևացող առավելությունը խաղարկային interface-ն է՝ պարզ, հստակ, աջ ու ձախ հպումներով մարդկանց հավանելու և մերժելու գործիք։

Tinder-ը ծանոթությունների, ժամադրությունների նոր մշակույթ է առաջ բերել, իսկ հարթակը քննադատողներն ասում են, որ այն հանգեցրել է կարճաժամկետ հարաբերությունների և «մեկ գիշերվա» ծանոթությունների աճին։ Tinder-ն էլ քննադատություններին արձագանքում է՝ ասելով, որ հարթակի շնորհիվ կայացել է մոտ 50 միլիարդ ծանոթություն։

Վերջին տարիներին Հայաստանում դանդաղ, բայց վստահ քայլերով ավելանում են  Tinder-ի օգտատերերը։ Անշուշտ, ոչ բոլոր օգտատերերն են հասկանում սոցցանցի նպատակը։ Հաճախ հայկական տիրույթում կարելի է տեսնել հայ զույգերի էջեր՝ ընդհանուր նկարներով։ Այս դեպքում շատ ավելի հավանական է, որ ամուսինները ոչ թե համատեղ զուգընկեր են փնտրում, այլ ուղղակի չեն հասկացել հարթակի իրական նպատակը և կիսվում են իրենց սիրառատ նկարներով։

NETFLIX

Կաբելային հեռուստատեսության համար Netflix-ը վատ երազ դարձավ 2007 թվականին։ Հեռուստացույցով սիրելի ֆիլմիդ սպասելու կամ պատահաբար մի լավ բան գտնելու դարաշրջանն ավարտվեց։ Եկավ պահը, երբ մի ամբողջ եթերաշրջան կարող ես նայել քո ընտրած տեմպով՝ մեկ գիշերում կամ մեկ ամսում։ Netflix֊ի բերած binge-watching֊ի մշակույթը դարձավ արդեն սերնդեսերունդ փոխանցվող չքնած գիշերների, կարմիր աչքերի և լավ սերիալների գլխավոր հովանավորը։

2023-ի տվյալով՝ Netflix-ն ունի 234 միլիոն բաժանորդ։ Netflix֊ի մասին թերևս ամենակարևոր փաստերից մեկն այն է, որ միայն 2020 թվականին ընկերությունը 17.3 միլիարդ դոլար է ծախսել օրիգինալ բովանդակության վրա՝ զգալիորեն ազդելով ֆիլմերի և սերիալների արտադրության և սպառման վրա:

Իհարկե, Netflix-ը բախվում է աճող մրցակցության այլ հոսքային հարթակների կողմից։ Amazon Prime-ը, Disney+ը և Hulu-ն փորձում են հետ չմնալ առաջարկի թե՛ որակով, թե՛ քանակով: Բայց, չգիտես ինչու, գուցե մարկետինգային լավ արշավների շնորհիվ, մարդիկ միշտ էլ նախընտրում են Netflix and Chill, ու հենց այսպես էլ ընդհանուր առմամբ դիտում են 200 միլիարդ ժամ բովանդակություն։

YOUTUBE

YouTube-ը գործարկվել է 2005 թվականի փետրվարին` PayPal-ի երեք նախկին աշխատակցի կողմից: Պլատֆորմի սկզբնական գաղափարն առցանց ծանոթությունների ծառայության վիդեո տարբերակն էր, սակայն այն արագ վերածվեց տեսանյութերի վերբեռնման և տարածման կայքի: Եվ աննախադեպ արագությամբ սկսեց տարածվել։ Երկու տարի չանցած, Google-ը գնում է YouTube-ը 1.65 միլիարդ դոլարով։ Սա արդեն նշանակում էր, որ YouTube-ը չհաջողելու տարբերակ չունի։

YouTube-ը հեղափոխեց միանգամից մի քանի բան։ Նախ, հնարավորություն տվեց յուրաքանչյուր մարդու դառնալ բովանդակություն ստեղծող։ Տեսախցիկ, իսկ հետագայում արդեն սմարթֆոն ունեցող ցանկացած մեկը կարող էր կիսվել իր տաղանդով կամ գաղափարներով համաշխարհային լսարանի հետ։ Influencer֊ների նախահայր YouTuber֊ները դարձան ամենաքննարկվող կերպարները, հավաքեցին բաժանորդների հսկայական բանակ, և շահութաբեր կարիերա սկսեցին։

YouTube-ը նաև հարթակ է բոլոր այն անհատ կատարողների, անկախ լրատվամիջոցների, կրթական բովանդակության, քաղաքական վերլուծությունների և այլնի համար, որոնք ոչ միայն դարձել են հեռուստատեսության այլընտրանք, այլև սկսել են թելադրել խաղի կանոնները։

CLUBHOUSE ԵՎ GOOGLE PLUS

Չստացվի այնպես, թե միայն հաջողած օրինակների մասին ենք խոսում։ Կան սոցիալական հարթակներ, որոնք բում անելով մտնում են շուկա ու նույն արագությամբ և պակաս աղմուկով դուրս են գալիս։

Աուդիոչատի գաղափարի վրա հիմնված Clubhouse-ը գործարկվեց 2020 թվականին։ Հարթակի հաջողության գագաթնակետը համընկավ կորոնավիրուսի տարածման բարձր տեմպերի հետ։ Մեծ աղմուկ, շաբաթական 10 միլիոն ակտիվ օգտատեր. թվում էր, թե սա նոր տասնամյակի գլխավոր հեղափոխություններից է լինելու, բայց արի ու տես, որ Clubhouse-ի փառքը խամրեց կորոնավիրուսի թվերի նվազմանը համընթաց։

Անշուշտ, ամեն ինչում քովիդին մեղադրել չի կարելի։ Հիշենք, որ հարթակում կային սահմանափակումներ, որոնք իրենց սև գործն արեցին մեծ մրցակցության պայմաններում։ Նախ, մուտքը հարթակ «միայն հրավիրատոմսերով» էր, ու մինչև այս սահմանափակումը որոշեցին հանել, մարդիկ արդեն այլ հետաքրքրություններ էին գտել։ Հետո չմոռանանք, որ իրենց փաթեթներում նպանատիպ ծառայություններ առաջարկում էին ոլորտի հսկաները՝ օգտատերերի ավելի մեծ բազաներով։ Եվ վերջապես, բովանդակությանը հետևելը ևս հեշտ գործ չէ։ Գնալով ավելի շատ էին դառնում հարթակում ատելության խոսքի և ոտնձգությունների մասին դժգոհությունները։

Ավելի դաժան ճակատագրի արժանացավ Google Plus֊ը։ 2011 թվականին գործարկված հարթակը Google-ի չորրորդ փորձն էր սոցիալական ցանցերում։ Պիտի մրցակցեր Facebook-ի և Twitter-ի հետ։ Արդյունքը եղավ այն, որ հարթակի աշխատանքը պաշտոնապես դադարեցվեց 2019 թվականին։ Այս ձախողումը հիշեցում էր, որ նույնիսկ Google-ի նման տեխնոլոգիական հսկաները պետք է ավելի լուրջ հաշվարկներ անեն՝ սոցիալական ցանցերում մրցակցության մեջ մտնելիս։

Google Plus֊ի գլխավոր խնդիրներից էր հարթակի բարդ, անհարմար ու նույնիսկ անհասկանալի կառուցվածքը։ Դա պարտվում էր, օրինակ, Facebook-ի առաջարկած ավելի պարզեցված համակարգերին։ Երկրորդ խնդիրն այն է, որ  Google Plus-ը չառաջարկեց մի այնպիսի եզակի հնարավորություն, որը հասանելի չէր այլ հարթակներում։ Նյարդայնացնող էր նաև այն, որ Google-ը փորձում էր գնալ «հարկադիր ինտեգրման» ճանապարհով։ Օրինակ, օգտատերերից պահանջվում էր ստեղծել Google Plus հաշիվ՝ YouTube-ում մեկնաբանություն գրելու համար։

ՀԻՆ ՈՒ ԲԱՐԻ ICQ֊Ն

Մեր այս գերհագեցած ցանկն ավարտենք հին ու բարի հարթակով, որի մասին նոր սերունդը գուցե չի լսել ու չի էլ հիշի, իսկ ով էլ կհիշի՝ հաստատ նոստալգիկ ապրումներ կունենա։ ICQ֊ն կամ «I Seek You»֊ն դարձավ համացանցի վաղ հաջողության սիմվոլը։ 1996 թվականին հաղորդակցման ոլորտում այս հեղափոխությունը գրավեց միլիոնավոր մարդկանց, բայց MSN Messenger-ի և AOL Instant Messenger-ի հայտնվելը, ինչպես նաև նորարարական լուծումների բացակայությունը, հանգեցրեց օգտատերերի աստիճանական կրճատման։

Արևմուտքում ICQ֊ի դարաշրջանը վաղուց ավարտված է, բայց կան երկրներ, ի դեպ, մի ժամանակ նաև Հայաստանը, որտեղ այս մեսենջերը դեռ օգտագործում են։ Ամեն դեպքում, ICQ֊ն այն հիմքերի հիմքն էր, որի վրա այսօր գործում են մեզ հայտնի մեսենջերները։

✍️ Նանե Մանուկյան / PAN