Քենեդու եղբորորդին, Թրամփի խոստումն ու ԽՍՀՄ հետքը. 80,000 գաղտնազերծված էջ՝ Քենեդու սպանության մասին
Ջոն Ֆ. Քենեդու սպանությունը վերջին տասնամյակների գուցե ամենաքննարկված թեմաներից է, հետևաբար՝ իր շուրջ հավաքել է ռեկորդային քանակով դավադրության տեսություններ, որոնք անգամ այսօր նոր զարգացումներ ու երանգներ են ստանում։ Այնպես որ՝ չկարծեք, թե ամենաանտրամաբանական ու տիեզերքի բոլոր օրենքներին հակասող տեսությունները ծնվում են միայն Հայաստանում։
ԹՐԱՄՓԻ ՄԱՏԸ ԽԱ՞ՌՆ է
Էլ ինչ «մութ» ու աղմկոտ պատմություն՝ առանց Դոնալդ Թրամփի ուղիղ միջամտության։ Բայց քանի որ նա մի քանի տասնամյակ առաջ տեղի ունեցած սպանության հետ որևէ կապ չէր կարող ունենալ՝ փորձեց իր անունն այս պատմության հետ այլ կերպ կապել։ Հենց երդմնակալության օրը կրկին հաստատեց բազմիցս հնչեցրած խոստումը՝ հրաման է ստորագրելու, համաձայն որի կհրապարակվեն Քենեդու սպանության վերաբերյալ բոլոր գաղտնի փաստաթղթերը՝ առանց որևէ բացառության։ Այնպես որ, այս պատմության մեջ Թրամփի մատը խառն է այնքանով, որ ստորագրել է այս հրամանը։ Արդյունքում ամերիկյան քաղաքական ամենահայտնի սպանության շուրջ տասնամյակներ շրջանառվող թեզերն ու տեսությունները նոր թափ ստացան։
«Նախընտրական արշավի ժամանակ ես խոստացել էի, որ կհրապարակեմ դրանք: Եվ ես խոսքի տեր մարդ եմ, ուստի դուք ստանում եք այս փաստաթղթերը: Դրանք շատ էջեր են՝ մոտ 80 հազար»։
Թրամփի ստորագրած հրամանագրի համաձայն՝ բոլոր գաղտնի փաստաթղթերը պետք է հրապարակվեին «լիարժեք և ամբողջական տեսքով»՝ առանց ջնջումների: Հրամանագիրը ստորագրելուց հետո ԱՄՆ նախագահն օգտագործած գրիչը փոխանցել էր Ռոբերտ Քենեդի կրտսերին՝ Ջոն Քենեդու եղբոր՝ Ռոբերտ Քենեդու որդուն, ով այժմ Թրամփի կառավարությունում պաշտոն է զբաղեցնում։
ԱՄՆ Ազգային արխիվը մարտի 18-ին հրապարակեց ոչ միայն 35-րդ նախագահ Ջոն Քենեդու, այլև նրա եղբոր՝ Ռոբերտ Քենեդու և քաղաքացիական իրավունքների պաշտպան Մարտին Լյութեր Քինգի սպանություններին վերաբերող փաստաթղթերը: Որպեսզի չթվա, թե 80 հազար էջն աննախադեպ մեծ թիվ է, պետք է պարզապես ֆիքսել, որ նախորդող տարիներին Ջոն Քենեդու սպանության գործի մասին հրապարակվել է մոտ 5 մլն արխիվային էջ, լուսանկար, ձայնագրություն, տեսանյութ և իրեղեն ապացույց:
ՍԵՆՍԱՑԻԱ ՉԷՐ, ԲԱՅՑ ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ ԷՐ
Լրագրողներն ու փորձագետները վերջին 24 ժամն ու ավելին ուսումնասիրում ու փորփրում են փաստաթղթերը՝ սենսացիոն բացահայտումներ անելու հույսով: Ամեն դեպքում, լրատվամիջոցների մեծ մասի վերլուծությունների համաձայն՝ շոկային բացահայտումներ կամ ապացույցներ չկան, որոնք կհերքեին հայտնի պաշտոնական վարկածը կամ կհաստատեին տարածված դավադրության տեսություններից որևէ մեկը:
Ազգային արխիվի հրապարակած փաստաթղթերի մեծ մասը նախկինում արդեն հրապարակվել էր, բայց մասամբ ջնջված կամ ամբողջովին փակված տեքստերով: Այժմ նույն փաստաթղթերն ամբողջական են:
Չնայած Թրամփի խոստմանը, որ «չեն լինի ջնջված մասեր», New York Times-ը նկատել է, որ որոշ փաստաթղթերում դեռևս կան սևացված հատվածներ: Իրականում գլխավոր եզրակացությունն այն է, որ որոշ հատվածներ մինչև օրս չէին հրապարակվել ոչ թե որևէ ինֆորմացիա թաքցնելու, այլ բոլորովին այլ նպատակի համար։ Կոլումբիայի համալսարանի դասախոս և Քենեդու մասին գրքի հեղինակ Թիմ Նաֆթալիի դիտարկմամբ՝ փաստաթղթերը հիմնականում գաղտնի էին պահվել Կենտրոնական Հետախուզական Վարչության (ԿՀՎ) հետախուզական աշխատանքի մեթոդներն ու աղբյուրները պաշտպանելու համար:
Չնայած սենսացիաների բացակայությանը, փաստաթղթերում կան մի շարք հետաքրքիր մանրամասներ:
Ներկայացվել է, օրինակ՝ Քենեդիի խորհրդական Արթուր Շլեզինգերի 1961 թվականի հուշագրի ամբողջական տարբերակը։ Շլեզինգերը Քենեդու ազդեցիկ օգնականներից մեկն էր, և այս հուշագրում նա նախագահին խորհուրդ է տալիս սահմանափակել ԿՀՎ-ի լիազորությունները «Խոզերի ծոցի» ներխուժման անհաջող գործողությունից հետո:
Հուշագրի նախկին՝ մասամբ գաղտնագրված տարբերակում մի ամբողջ էջ սևացված էր: Սակայն այժմ հանրությանը հասանելի է դարձել Շլեզինգերի հետաքրքիր պնդումը, որ «ԿՀՎ-ն այսօր արտերկրում պաշտոնական ծածկույթի տակ գրեթե նույնքան մարդ ունի, որքան պետքարտուղարությունը»: Նա նաև նշում է, որ ԿՀՎ-ն ուներ անհամաչափ մեծ ներկայություն ԱՄՆ դեսպանատներում, նույնիսկ դաշնակից երկրներում, ինչպիսին է Ֆրանսիան:
Հուշագրում Շլեզինգերը զգուշացնում է Քենեդուն գործակալության աճող ազդեցության մասին ամերիկյան արտաքին քաղաքականության վրա: Թեև սա ուղղակիորեն կապված չէ սպանության հետ, այս փաստաթուղթը կարևոր տեղեկություններ է տրամադրում նախագահի և հետախուզական գործակալությունների միջև լարված հարաբերությունների մասին:
Գաղտնազերծված փաստաթղթերում նկարագրվում են Սառը պատերազմի ժամանակաշրջանի հետախուզական գործողությունների գաղտնի տեխնիկաներ, որոնք հետաքրքիր պատկերացում են տալիս այդ ժամանակաշրջանի մասին: Այդ փաստաթղթերից մեկով առաջարկվում էր պարգևատրել ԿՀՎ-ի պաշտոնյային, ով «մշակել և զարգացրել էր» ռենտգենյան տեխնոլոգիա, որը ԿՀՎ-ին հնարավորություն էր տվել հայտնաբերել գաղտնալսող սարքեր: Այդ պաշտոնյան Ջեյմս ՄաքՔորդն էր, ով հետագայում դարձավ Ռիչարդ Նիքսոնի վերընտրման արշավի անվտանգության ղեկավարը և ձերբակալվեց Watergate-ի գործով:
Մեկ այլ հետաքրքիր արձանագրություն ևս։ Ըստ ԿՀՎ տվյալների՝ Քենեդու սպանության մեջ մեղադրվող Օսվալդը սպանությունից մի քանի ամիս առաջ մեկնել է Մեքսիկա: Նոր հրապարակված փաստաթղթերը կրկին հաստատում են, որ ԿՀՎ-ն հետևել է Օսվալդին՝ Մեքսիկա կատարած ուղևորության ժամանակ։ Սա տեղի է ունեցել 1963 թվականի սեպտեմբերին՝ սպանությունից ընդամենը երկու ամիս առաջ:
Ֆիլիպ Շենոնը, ով 2013 թվականին գիրք է գրել սպանության մասին, նշում է, որ նոր փաստաթղթերը ցույց են տալիս, որ ԿՀՎ-ն բավականին մանրակրկիտ հետևում էր Օսվալդին այդ ժամանակահատվածում:
«Կան պատճառներ հավատալու, որ նա բացահայտ խոսել է Քենեդուն սպանելու մասին Մեքսիկայում, և մարդիկ լսել են նրա այդ խոսքերը»։
Ի՞ՆՉ ԿԱՊ ՈՒՆԻ ԽՈՐՀՐԴԱՅԻՆ ՄԻՈՒԹՅՈՒՆԸ
Գաղտնազերծված փաստաթղթերում հետաքրքիր բացահայտումներ կան Օսվալդի և Խորհրդային Միության կապերի մասին, որոնք տարիներ շարունակ սնուցել են բազմաթիվ դավադրության տեսություններ:
1990-ականների սկզբին, երբ Սառը պատերազմը վերջանում էր և ԽՍՀՄ-ԱՄՆ հարաբերությունները ջերմանում էին, խորհրդային կողմը որոշեց Վաշինգտոնին փոխանցել իր ունեցած տվյալները Օսվալդի մասին: Փաստաթղթերից պարզ է դառնում, որ ԿԳԲ-ն ուշադիր հետևել և տեղեկություններ է հավաքել ամերիկայի քաղաքացու մասին, երբ նա 1959-1962 թվականներին ապրում էր Խորհրդային Միությունում:
Հետաքրքիր է, որ խորհրդային արխիվներում հստակ նշված է, որ Օսվալդը Խորհրդային Միությունում եղած ժամանակ բավականին թույլ հրաձիգ էր, երբ փորձում էր կրակել թիրախներին: Սա հակասում է նրա ամերիկյան ծովահետևակային զորքերում ունեցած հմտություններին, որտեղ նա համարվում էր լավ, թեև ոչ գերազանց հրաձիգ: Այս հակասությունը հարցեր է առաջացնում Դալասում նրա ցուցաբերած ենթադրյալ ճշգրտության վերաբերյալ:
Մոսկվան հատուկ շեշտադրել է ամերիկացի գործընկերներին, որ Օսվալդը երբեք չի եղել խորհրդային հետախուզության գործակալ: Խորհրդային տվյալների համաձայն, նախկին ծովահետևակայինն ունեցել է բարդ բնավորություն, և նրան «դժվար էր վերահսկել»: Սա գրեթե նույն բնութագիրն է, որ նրան տվել էր թոշակի անցած ԿԳԲ գնդապետ Օլեգ Նեչիպորենկոն, ով հաստատել էր, որ հանդիպել է Օսվալդին Քենեդու սպանությունից երկու ամիս առաջ Մեքսիկայում: Նա Օսվալդին բնութագրել էր որպես «անկայուն հոգեկանով, նևրոտիկ բնավորությամբ, որոշ իրավիճակներում հիստերիկության նշաններով» մարդու, ով խորհրդային հետախուզության համար հավաքագրման տեսանկյունից անհետաքրքիր էր:
Խորհրդային հետախուզությունը տեղեկություններ է կիսել նաև Օսվալդի և նրա ռուս կնոջ՝ Մարինա Նիկոլաևնա Պրուսակովայի հարաբերությունների մասին: Զույգն ամուսնացել էր 1961 թվականին, երբ Օսվալդը բնակվում էր Մինսկում: Ըստ ԿԳԲ-ի տվյալների, ամուսինների հարաբերությունները շատ լարված էին: Փաստաթղթերում նշվում է, որ «Օսվալդի և խորհրդային կնոջ միջև հարաբերությունները բուռն էին, կինը մշտապես նրան նկատողություններ էր անում»: Ըստ երևույթին, Մարինան դժգոհ էր իր ամուսնու բնավորությունից, նյութական վիճակից և ԱՄՆ-ում խոստացված կյանքի որակից:
Հաշվի առնելով Սառը պատերազմի տարիներին հակամարտության սրությունը և Օսվալդի կապերը կոմունիստների հետ, Սովետական Միության մասնակցությունը Քենեդու սպանությանը կարող էր լինել առաջնային վարկածներից մեկը: Բայց ինչպես ցույց են տալիս գաղտնազերծված փաստաթղթերը, ԿՀՎ-ն դա երբեք չի կարողացել հաստատել կամ գտնել որևէ էական ապացույց:
Այդուհանդերձ, հետաքրքիր է մեկ այլ բան. ըստ ռուսական արխիվից ստացված տվյալների, ԽՍՀՄ ղեկավարությունը «շոկի մեջ էր» Քենեդու սպանությունից հետո: Նրանք իսկապես վախենում էին, որ ԱՄՆ-ը կարող է մեղադրել Խորհրդային Միությանը և սա կարող էր հանգեցնել անգամ միջուկային հակամարտության: Ավելին, երբ պարզ դարձավ, որ Օսվալդը ապրել էր ԽՍՀՄ-ում, խորհրդային ղեկավարությունը մտածում էր, որ սա ծրագրված քայլ է՝ Խորհրդային Միությանը վարկաբեկելու և միջազգային լարվածություն ստեղծելու համար:
Գուցե սա էր նաև պատճառներից մեկը, թե ինչու Քենեդու հուղարկավորության արարողության ժամանակ Խորհրդային Միությունը միակն էր, որ մասնակցեց ոչ թե ղեկավարի, այլ ներկայացուցչի մակարդակով։ Արարողությանը մասնակցեց ԽՍՀՄ նախարարների խորհրդի ղեկավարի առաջին տեղակալ Անաստաս Միկոյանը։
Ո՞Վ ԷՐ ԼԻ ՀԱՐՎԻ ՕՍՎԱԼԴԸ
Ամեն դեպքում՝ նոր փաստաթղթերը որևէ կերպ չփոխեցին կամ կասկածի տակ չդրեցին այն փաստը, որ Ամերիկայի նախագահ Ջոն Քենեդիի սպանության միակ մեղադրալը Լի Հարվի Օսվալդն է։ Ըստ ԱՄՆ օրենքի՝ մահացածը չի կարող դատապարվել, սակայն Ուորենի հանձնաժողովի միջնորդությամբ նա մեղադրվեց մարդասպանության մեջ։
Օսվալդը ծնվել է Նյու Օրլեանում։ Մանկուց եղել է նյարդային և անկայուն: Դեռահաս տարիքում հետաքրքրվել է մարքսիզմով և 16 տարեկանում անդամագրվել Ամերիկայի Սոցիալիստական կուսակցությանը, իսկ 17 տարեկանում զինվորագրվել ԱՄՆ ծովային հետևակային զորքեր:
Տարված կոմունիստական գաղափարներով՝ Օսվալդը սովորել է ռուսերեն, գումար է հավաքել և 1959 թվականին, 20 տարեկանում, մեկնել է Խորհրդային Միություն: ԽՍՀՄ-ում նա ապրել է Մինսկում և աշխատել «Հորիզոնտ» ռադիոգործարանում:
Խորհրդային Միությունում կյանքը Օսվալդին արագ ձանձրացնում է և 1962 թվականի հունիսին Օսվալդը կնոջ հետ վերադառնում է ԱՄՆ ու հաստատվում Դալասում: Այնտեղ նա շփվում էր տեղի սոցիալիստների և Կուբայի առաջնորդ Ֆիդել Կաստրոյի աջակիցների հետ: Սպանությունից երկու ամիս առաջ Օսվալդը գնացել է Մեքսիկա, որտեղ, ըստ ԿՀՎ-ի տվյալների, այցելել է սովետական և կուբայական դեսպանատներ և շփվել ԿԳԲ սպաների հետ:
ՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՕՐԸ
Քենեդու սպանությունը տեղի է ունեցել 1963 թվականի նոյեմբերի 22-ին՝ Դալաս քաղաքում։ Նախագահը մահացու վիրավորում է ստացել դիպուկահար հրացանից արձակված փամփուշտից, երբ կնոջ հետ միասին նախագահական շքախմբով անցնում էր Էլմ Սթրիթով։
Դալասով նախագահի շքախմբի շարժման ժամանակ ուղիղ հեռարձակումներ, չեն իրականացվել, քանի որ լրագրողների մեծ մասը նախագահական շքախմբին սպասում էին ցուցադրությունների կենտրոնում։
Հանցագործը ձերբակալվել է դեպքից 1 ժամ 20 րոպե անց, իսկ արդեն նույն օրը երեկոյան նրա դեմ պաշտոնական մեղադրանք է առաջադրվել։ Սպանությանը հաջորդող 10 ամիսների ընթացքում գործը հետաքննվում էր հատուկ ձևավորված կոմիտեի կողմից։ Արդյունքում եզրակացությունն այն էր, որ հանցագործը Լի Հարվի Օսվալդն է, որը միայնակ է գործել։
Քենեդու մահից հետո ԱՄՆ փոխնախագահ Լինդոն Ջոնսոնը ինքնաբերաբար դառնում է երկրի նախագահ։ Պատմության մեջ առաջին և դեռևս միակ անգամն էր սա, երբ ԱՄՆ նախագահի երդմնակալությունը տեղի է ունենում ինքնաթիռի մեջ, իսկ Աստվածաշնչի փոխարեն Ջոնսոնի ձեռքում փոքրիկ աղոթագիրք էր։
Ընդամենը հինգ տարի անց սպանվում է նաև Քենեդու եղբայրը՝ ԱՄՆ սենատոր և նախագահի հավանական թեկնածու Ռոբերտ Քենեդին։ 1968 թվականին, նախագահական ընտրություններից առաջ, Քենեդին նախագահի ամենահավանական թեկնածուն էր։ Նա սպանվում է Լոս Անջելեսում, հերթական կարևոր նախընտրական հաջողությունից հետո։
60 տարի անց Քենեդու սպանությունը դեռ հետաքրքրում է մարդկանց: Սոցիոլոգիական հարցումները ցույց են տվել, որ ամերիկացիների ճնշող մեծամասնությունը՝ 70 %-ից ավելին, չի հավատում սպանության պաշտոնական վարկածին։
Չնայած 80,000 էջ նոր գաղտնազերծված փաստաթղթերին, Ջոն Քենեդու սպանության մեջ ԿՀՎ-ի մասնակցության «ճնշող ապացույցներ», որոնց մասին խոսում էր Ռոբերտ Քենեդի կրտսերը, չգտնվեցին: Հակառակը, փաստաթղթերը ցույց են տալիս, որ գաղտնիությունը պահպանելու հիմնական նպատակը ոչ թե ինչ-որ «դավադրություն» թաքցնելն էր, այլ ԿՀՎ-ի աշխատանքի մեթոդների և աղբյուրների պաշտպանությունը: Այլ հարց է, որ Օսվալդի մասին ԿՀՎ-ի ձեռքի տակ եղած տեղեկությունները, կարծես, անուշադրության մատնվեցին կամ թերագնահատվեցին, ինչն էլ գուցե դարձավ ճակատագրական բացթողում ու հանգեցրեց ազգային ողբերգության։ Ամեն դեպքում՝ սա այն դեպքերից է, երբ ոչինչ հստակ պնդել չի կարելի։ Իսկ եթե ինքներդ եք ուզում անցկացնել ձեր փոքրիկ հետաքննությունը, ապա նոր գաղտնազերված փաստաթղթերը կարող եք ուսումնասիրել այստեղ։