Գիշերային ակումբ, ազատության ոգի և էսպերանտո. Ինչպես մի ինժեներ Իտալիայի քթի տակ կղզի-պետություն ստեղծեց
Բոլորս էլ երբեմն երազում ենք մեր տունը կամ սենյակը հռչակել անկախ պետություն։ Հատկապես երբ հարևանները գանգատվում են բարձր երաժշտությունից կամ մայրիկը պահանջում է մաքրել սենյակը։ Բայց իտալացի ինժեներ Ջորջո Ռոզան որոշեց չսահմանափակվել երազանքներով։ Նա բառացիորեն կառուցեց իր սեփական կղզին ծովի մեջտեղում, որոշեց հռչակել այն անկախ հանրապետություն, իրեն էլ նշանակել նախագահ։ Եվ ամենազավեշտալին այն է, որ գրեթե ստացվեց։ Ավելին՝ նա դիմեց ՄԱԿ-ին՝ պետությունը ճանաչելու համար։ Եվ թեև նրա «պետությունը» գոյատևեց ընդամենը 55 օր, բայց պատմության մեջ մտավ որպես միակ «երկիրը», որտեղ Իտալիան պաշտոնապես ներխուժել և ոչնչացրել է։
Դասագրքի լուսանկարը, չստացված կատակն ու հոր հետ վեճը. Դուրյանի աշխարհում լճակ կա
Պետրոս Դուրյանի մասին պատմելու ենք իր բառերով, իր բանաստեղծություններով, իր ժամանակակիցների բնորոշումներով։ Ու սա ամենևին էլ չի նշանակում, որ փորձելու ենք գրականագետի շապիկ հագնել։ Մեր տեքստերը, գուցե, որոշ ընթերցողների համար թյուրընկալման առիթ են դառնում, կարծում են, թե մենք գրում ենք իբրև թատերագետ, կինոքննադատ կամ երաժշտագետ։ Իրականում #մշակութաPAN-ի կարդալիքները փորձ են՝ տարբեր դիտանկյուններից ներկայացնել, թե ինչ են մեզ թողել մշակութային դեմքերն ու դեպքերը։ Եթե որևէ թատերագետ կամ մշակութային այլ ուղղություն ուսումնասիրող մասնագետ ցանկանա կիսվել իր գիտելիքներով և ավելի հարստացնել մեր կարդալիքները, ապա բաց ենք թեմատիկ զրույցի համար։
Հեռու, հեռավոր գալակտիկայում. Ինչպես ծնվեցին «Աստղային պատերազմները»
Երբ հեռավոր 1977թ-ին էկրաններ բարձրացավ «Աստղային պատերազմներ. Էպիզոդ 4. Նոր հույսը» (Star Wars: Episode IV: A New Hope), ոչ ոք, ֆիլմի ստեղծող Ջորջ Լուկասից բացի, չէր կարող կանխատեսել, որ այն ոչ միայն հիթ կդառնա, այլև կվերածվեին իսկական մշակութային ֆենոմենի, որը կանխորոշելու է մի ամբողջ դարաշրջան։ «Աստղային պատերազմները» ուղղակի կինո չի, այն առասպելաբանություն է, որը ոգեշնչել է միլիոնավոր մարդկանց ամբողջ աշխարհում։ Բայց ինչպե՞ս է հայտնվել բոլոր ժամանակների գլխավոր Սագան։ Ինչպե՞ս է Լուկասին հաջողվել ստեղծել աշխարհ, որը մինչև հիմա ոգևորում ու ոգեշնչում է մարդկանց։
Ժուկ մեքենան, համեստ տունն ու բանտից փախուստը. Խոսե Մուխիկան՝ «աշխարհի ամենաաղքատ նախագահը»
«Աշխարհի ամենաաղքատ նախագահը», «Աշխարհի ամենահամեստ նախագահը», ամենաազիվը, ամենաբարին… Խոսե Մուխիկային բազում դրական բնորոշումներ են շռայլել մարդիկ։ «Աղքատ» ու «նախագահ» բառերը մեկ բառակապակցության մեջ գործածվել են երևի միայն Մուխիկային բնորոշում տալիս։ Ուրուգվայի նախկին նախագահն ասում էր՝ «նախագահ դառնալուց հետո դու չես դադարում սովորական մարդ լինել»։ Նա զարմանում էր, որ մարդիկ զարմանում էին իր հասարակ կյանքի ու պարզ մարդկային բնույթի վրա։ Խոսե Մուխիկան մահացել է մայիսի 13-ին՝ 89 տարեկան հասակում։
Համլետից մինչև Մեդեա. Թատերական դարաշրջան մեկ կնոջ՝ Սիրանույշի կերպարով
Թատրոնի պատմությունը կերտում են մարդիկ, ովքեր իրենց արվեստով ժամանակի սահմաններից դուրս են գալիս: Հայ բեմի անկրկնելի անուններից մեկը՝ Սիրանույշը, վստահաբար այդ արվեստագետներից էր: Հայ թատրոնի «սյուն» արտահայտությունը հաճախ չափազանցված ու պաթոսախեղտ է հնչում, ու սա այն եզակի դեպքերից է, որ այն օգտագործվում է ոչ թե զուտ որպես գեղարվեստական արտահայտչամիջոց, այլ իրականությունն արձանագրելու միջոց։
Երբ բնությունը հարձակման է անցնում. Մահաբեր կենդանիները` կինոյում
Մարդիկ վախենում են բնությունից։ Ոչ այն բնությունից, որ ինստագրամում է, այլ բնությունից, որը մռնչում է ծառերի հետևում` վրանի բարակ ծածկից այն կողմ, սլանում է սերֆինգի տախտակի տակով ու անտառի խորքից նայում քեզ լուսարձակող աչքերով։ Կինոն պաշտում է այդ վախը։ Կինոն ձևավորում, հիպերբոլիզացնում է այդ վախն ու վերադարձնում մեզ` հսկա շնաձկան, խելացի անակոնդայի կամ օդափոխության համակարգից դուրս եկող սարդի տեսքով։ Մահաբեր կենդանիների մասին ֆիլմերը ֆաունայի մասին չեն։ Դրանք մեր մասին են, մեր դևերի, կոնտրոլի մեր զգացողության կորստի մասին։
Թանգարանները՝ գիշերով և անվճար. Հայաստանում 2-օրյա մշակութային կամ թանգարանային տոն է
Գիշերը՝ թանգարանում։ Վերջերս Լոնդոնի ազգային պատկերասրահն այցելուին բացառիկ հնարավորություն էր տվել՝ գիշերելու թանգարանում։ Իհարկե, դժվար չէ պատկերացնել, թե ինչ երանելի սցենար է սա ցանկացած արվեստասեր մարդու համար։ Կտավների ընկերակցությամբ խորհրդավոր սրահում մարդու քունը հազիվ թե տանի։ Ամեն դեպքում՝ Հայաստանում թանգարանները նման առաջարկներով դեռ հանդես չեն գալիս, բայց փոխարենը բոլորիս հրավիրում են մինչև կեսգիշեր այցելելու մեր սիրելի կամ դեռևս չբացահայտված թանգարաններ։
Թեմաներ՝ Հայաստանից մինչև սյուրռեալիզմ. Ինչպես Արշիլ Գորկու զարմիկը կեղծեց նրա նամակները
Մոտ մեկ ամիս առաջ, երբ հրապարակեցինք Արշիլ Գորկու մասին մեր առաջին կարդալիքը, PAN-ի հավատարիմ ընթերցողներից մեկը՝ արվեստաբան Արթուր Աթայանը, գրեց մեզ: Նա հայտնեց, որ հոդվածում ներկայացված Գորկու նամակների որոշ հատվածներ կեղծ են, և դրանք տարածելը սխալ է: Սա, անշուշտ, մեզ զարմացրեց, և անմիջապես սկսեցինք ավելի մանրամասն ուսումնասիրել։ Բայց պատկերացրեք մեր զարմանքը, երբ պարզվեց, որ ընթերցողի նշած «սխալը» ոչ միայն աննշան վրիպակ չէր, այլ տասնամյակներով կեղծված ու այդպես էլ տարածված նամակների մի ամբողջ շարք: Պարզվեց՝ հայալեզու աղբյուրներում այս տեղեկատվությունը գրեթե բացակայում է ու դուրս չի եկել ակադեմիական շրջանակներից։ Ավելին՝ Գորկուն վերագրվող նամակները մինչև օրս էլ տեղ են գտնում բազմաթիվ հոդվածներում և տեսանյութերում։ Այսպիսով՝ Գորկու...
Կինոյի կայսրությունները. Ինչպես են ստուդիաները կառավարում մոլորակի երևակայությունը
21-րդ դարում կինեմատոգրաֆը դարձել է ոչ թե ուղղակի զվարճանք, այլ միլիարդավոր մարդկանց մտածելակերպի վրա ազդող հզորագույն գործիք։ Ամեն շաբաթ ամբողջ աշխարհով մեկ միլիոնավոր կինոդիտողներ սուզվում են մի խումբ կինոստուդիաների ստեղծած հորինված տիեզերքներ։ Մենք ուտում ենք փոփքորն, ծիծաղում ենք ու վիճում` չկասկածելով, որ այդ ժամանակ մոլորակի խոշորագույն կինոկորպորացիաները գործարկում են մշակութային, տնտեսական ու գաղափարախոսական էքսպանսիայի նրբագույն ու լավ մտածված մեխանիզմներ։
Մոսկվայի մորքուրը, էստոնացի ծրագրավորողներն ու մրցակից Zoom-ը. Հին ու բարի Skype-ը փակվել է 22 տարի անց
«Skype-ը միացրու՝ մարդավարի խոսենք» կամ «էսօր Մոսկվայի մորքուրիս հետ Skype-ով խոսեցինք, միջազգային զանգի վրա մի կոպեկ չծախսեցի»։