Արժանիները. 21-րդ դարում «Օսկարի» չարժանացած 34 լավագույն ֆիլմերը
Ամերիկյան կինոակադեմիայի «Օսկար» մրցանակաբաշխությունը, բնականաբար, կինոյի որակի ցուցիչ չէ, չնայած ամեն տարի շատ են հնչում կարծիքներ, որ «Օսկարն էլ նախկինը չէ»: Նույնը այս տարի. «Անորան» հաղթեց, բարձրացավ հերթական աղմուկն այն մասին, որ իրոք արժանիները մնացին աուտսայդեր: Մի կողմ դնենք այն, որ կինոն գրեթե ամբողջովին սուբյեկտիվ է, ու կենտրոնանանք «Օսկարի» պատմության վրա հենց 21-րդ դարում: Ամենահեղինակավոր «Լավագույն ֆիլմ» անվանակարգին մոտեցել են ու պայքարից դուրս են մնացել բազմաթիվ հիասքանչ ֆիլմեր, սակայն պայքարից դուրս մնալը չի նշանակում, որ այդ ֆիլմերը հաղթողներ չեն: Դրանք հաղթող են հենց միայն նրանով, որ հավերժ մնում են կինոդիտողի հիշողության մեջ:
PAN-ը շատ կարճ ու շատ կոնկրետ ներկայացնում է 21-րդ դարում գլխավոր արձանիկի համար պայքարից դուրս մնացած 34 լավագույն ֆիլմերի մասին:
«Կանաչ մղոն» (Green Mile, 1999) - Սթիվեն Քինգի վեպի հիման վրա Ֆրենկ Դարաբոնտի գերբնական բանտային դրաման իսկական ցավ է պատճառում հանդիսատեսին` միախառնելով անբացատրելին մարդկային ողբերգության հետ։ Մայքլ Քլարկ Դանքընի նուրբ խաղն անմոռանալի է։
«Վեցերորդ զգայարանը» (The Sixth Sense, 1999) - Սյուժետային շրջադարձ, որը ցնցեց աշխարհը: Բացի այդ, Մ. Նայթ Շյամալանի ֆիլմը սարսափազդու, սակայն շատ զգայուն պատմություն է կորուստի ու քավության մասին։ Հեյլի Ջոել Օսմենթի շշնջոցը` «Ես տեսնում եմ մեռած մարդկանց», մնում է նշանակալի դրվագ կինոյի պատմության մեջ։
«Մատանիների տիրակալը. Մատանու եղբայրությունը» (The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring, 2001) - Ֆենթեզի կինոն փոխած էպիկական ճամփորդության սկիզբը։ Պիտեր Ջեքսոնը կենդանացրեց Թոլքինի աշխարհը շնչակտուր անող բնապատկերներով, լեգենդար մարտերով ու արկածների խորը զգացումով։
«Մատանիների տիրակալը. Երկու ամրոց» (The Lord of the Rings: The Two Towers, 2002) - Ավելի մռայլ, ավելի գրանդիոզ ու ինտենսիվ, սիքվելը էկրաններին ցույց տվեց ամենատպավորիչ ճակատամարտերից մեկը կինոյում։ Գոլումի ողբերգական երկակիությունը նրան դարձրել է կինոյի ամենաբարդ կերպարներից մեկը։
«Նյու Յորքի ավազակախմբերը» (Gangs of New York, 2002) - Մարտին Սկորսեզեի արյունալի, ընդարձակ էպոպեան ամերիկյան բռնության մասին, որում Դենիել Դեյ-Լյուիսը չարագործի իսկական վարպետաց դաս է անցկացնում Բիլլ Մսագործի դերում։ Կոշտ, դաժան ու լի պատմական մանրամասներով։
«Խորհրդավոր գետ» (Mystic River, 2003) - Մեղքի ու վրեժի մասին դանդաղ ծավալվող ողբերգություն` ամրացված Շոն Փենի ու Թիմ Ռոբինսի հզոր դերասանական խաղով։ Ռեժիսոր Քլինթ Իսթվուդը Բոստոնի փողոցները վերածում է մարդկային տառապանքի աներևակայելի թատերաբեմի։
«Մյունխեն» (Munich, 2005) - Սթիվեն Սփիլբերգը ստեղծում է վրեժի ու դրա հետևանքների մասին գրավիչ ու բարոյապես բարդ թրիլլեր։ Էրիկ Բանան գլխավորում է աստղային դերասանական կազմը մի ֆիլմում, որի գլխավոր հարցադրումը հետևյալն է. արդյո՞ք բռնությունը երբևիցե հանգեցնում է արդարության։
«Նամակներ Իվո Ջիմայից» (Letters from Iwo Jima, 2006) - Հակառակ կողմի մասին պատմող պատերազմական ֆիլմն առաջարկում է խորը մարդասիրական հայացք Երկրորդ աշխարհամարտի ժամանակ ճապոնացի զինվորների ուղղությամբ։ Քլինթ Իսթվուդը ստեղծել է լուռ, զգացմունքային ու վերջում դատարկության զգացում առաջացնող սքանչելի դրամա։
«Արյուն է լինելու» (There Will Be Blood, 2007) - Դենիել Դեյ-Լյուիսը անխիղճ նավթարդյունահանող Դենիել Փլեյվյուի դերում ցույց է տալիս կինոյի պատմության ամենաինտենսիվ ու հիշարժան խաղերից մեկը։ Բնավորության այս ցնցող ուսումնասիրության մեջ բախվում են ագահությունը, ամբիցիաներն ու խելահեղությունը։
«Անփառունակ սրիկաներ» (Inglourious Basterds, 2009) - Վրեժի մասին ուրախ ու դաժան, վայրենի ֆանտազիայում Քվենտին Տարանտինոն վերագրում է պատմությունը։ Գնդապետ Հանս Լանդայի դերում Քրիստոֆ Վալցի խաղը մաքուր կինեմատոգրաֆիկ ոսկի է։
«Ջանգոն ազատված» (Django Unchained, 2012) - Արնաշաղախ սպագետտի վեսթերն` լի Քվենտին Տարանտինոյի ֆիրմային սրամտությամբ, ոճով ու սուր դիալոգներով։ Ջեյմի Ֆոքսն ու Քրիստոֆ Վալցը փայլում են, բայց Լեոնարդո Դի Կապրիոն չարագործի դերում շքեղագույն ադամանդ է։
«Ուոլ սթրիթի գայլը» (The Wolf of Wall Street, 2013) – Քաոտիկ, էներգետիկ ճամփորդություն ագահության, ավելորդությունների ու բարոյական անկման միջով՝ ամրապնդված Լեոնարդո Դի Կապրիոյի խիզախ ու սանձարձակ խաղով: Մարտին Սկորսեզեն Ուոլ սթրիթը վերածել է շփացածության կրկեսի:
«Գնորդների դալասյան ակումբ» (Dallas Buyers Club, 2013) – Մեթյու Մքքոնեհիի վերածվելը ՁԻԱՀ-ի դեմ պայքարի ակտիվիստ Ռոն Վուդրուֆի ուղղակի ցնցող է: Գոյատևման, ստիգմատիզացման ու անհնազանդության մասին հզոր, խորը անձնական դրամա:
«Մոլեգնություն» (Whiplash, 2014) – Հիանալի Դեմիեն Շազելի հոգեբանական մենամարտը՝ ծպտված որպես երաժշտական դրամա, որում Ջ. Կ. Սիմոնսի փառահեղ մարմնավորած կերպարը եզրին է հասցնում Մայլզ Թելերի մարմնավորած թմբկահարին: Ինտենսիվ ու մինչև պռունկը լիցքավորված ֆիլմ, որից անհնար է կտրվել:
«Խելառ Մաքս. Ցասման ճանապարհ» (Mad Max: Fury Road, 2015) – Բարձր օկտանային, վիզուալ առումով ցնցող տեսարան, որը թույլ չի տալիս անգամ շունչ քաշել: Ֆուրիոսա Շարլիզ Տերոնը ստվերում է բոլորին այս աննման պոստապոկալիպտիկ հրաշքում:
«Փրկվածը» (The Revenant, 2015) – Դաժան, հրաշալի նկարված գոյատևման էպոս, որը վերջապես «Օսկար» բերեց Լեոնարդո Դի Կապրիոյին: Ալեխանդրո Գոնսալես Ինյարիտուի ռեժիսուրան Բնությանը վերածում է անողոք անտագոնիստի:
«Դյունկերկ» (Dunkirk, 2017) – Քրիստոֆեր Նոլանը իր պատերազմական դրամայում միախառնում է տպավորիչ վիզուալ էֆեկտները, ծայրահեղ լարվածությունն ու ժամանակի մասին սեփական պատկերացումները: Սա գրավիչ ու ունիկալ նարատիվի իսկական տրիումֆ է, երբ մաշկով ես զգում էկրանին տեղի ունեցողը:
«Հեռու» (Get Out, 2017) – Ջորդան Փիլի հորրոր գլուխգործոցը որքան սուր սոցիալական է, այնքան էլ վախենալու: Արյունը երակներում սառեցնող հայացք ռասիզմին՝ փաթեթավորված սարսափազդու ինտրիգով ու սուր սատիրայով:
«Երեք բիլբորդ Էբինգի սահմանին, Միսուրի» (Three Billboards Outside Ebbing, Missouri, 2017) – Մարտին Մակդոնայի մռայլ, դառը էմոցիոնալ տրագիկոմեդիան, որի առանցքում Ֆրենսիս Մակդորմանդի կատաղի խաղն է: Արդարության, ողբերության ու մարդկային էության կեղտոտ թերությունների մասին մի հիանալի պատմություն:
«Ֆավորիտուհին» (The Favourite, 2018) – Չարագուշակ ու սուր պատմական դրամա թանձր հումորով ու Օլիվիա Քոլմանի, Էմմա Սթոունի ու Ռեյչել Վայսի հզոր խաղով: Հույն հանճար Յորղոս Լանտիմոսը ստեղծել է քաղաքական ինտրիգի ու աբսուրդի սքանչելի խառնուրդ:
«Իռլանդացին» (The Irishman, 2019) – Մարտին Սկորսեզեն միավորել է գանգստերական կինոյի լեգենդներին հավատարմության, իշխանության ու զղջման մասին մռայլ ու ռեֆլեքսիվ էպոպեայի համար: Ռոբերտ Դե Նիրոն, Ալ Պաչինոն ու Ջո Պեշին խաղում են բառի բուն իմաստով նախորդ դարի Միացյալ Նահանգների պատմության ամենակեղտոտ էջերի մեջ թաթախված:
«Ջոջո Ճագար» (Jojo Rabbit, 2019) – Տայկա Վայտիտին Երկրորդ աշխարհամարտի թեմայով սատիրան վերածում է հասունացման մասին զգացմունքային, նուրբ ու ցնցող պատմության: Հումորի ու ցավի միջև խիզախ բալանսը այս ֆիլմը դարձնում է աննկարագրելի փորձառություն:
«1917» (2019) – Տեխնիկական հրաշք, որը ծավալվում է որպես մեկ անդադար կադր՝ սուզելով կինոդիտողին Առաջին աշխարհամարտի սարսափի ու քաոսի մեջ: Գրավիչ, վիզուալ առումով ցնցող կինոփորձ:
«Մի անգամ Հոլիվուդում» (Once Upon a Time in Hollywood, 2019) – Քվենտին Տարանտինոյի սիրո նամակը Հոլիվուդի ոսկեդարին՝ որը համադրում է իրական պատմությունը փայլուն հորինվածքի հետ: Լեոնարդո Դի Կապրիոյի ու Բրեդ Փիթի միջև քիմիան անկաշկանդ է, ինչը ֆիլմը դարձնում է նոստալգիկ, խիստ ոճային ճամփորդություն:
«Մանկ» (Mank, 2020) – Դեյվիդ Ֆինչերի վիզուալ հարուստ պատմությունը երկխոսությունների վրա հիմնված քնարերգություն է՝ նվիրված հին Հոլիվուդին, որը պատմում է լեգենդար «Քաղաքացի Քեյնի» ստեղծման մասին: Պրոբլեմատիկ սցենարիստ Գերման Մանկևիչի դերում Գարի Օլդմանի խաղը միաժամանակ սրամիտ է ու տրագիկ:
«Մղձավանջների ծառուղի» (Nightmare Alley, 2021) – Գիլյերմո Դել Տորոն ստեղծել է ամբիցիաների, ստի ու ճակատագրի մասին շքեղագույն նուար: Բրեդլի Կուպերի կերպարի անկումը միաժամանակ փայլուն է ու աղետալի:
«Դյունա» (Dune) – Այս հատվածում Դենի Վիլնյովի թե առաջին ու թե երկրորդն ֆիլմերն են: Վիլնյովը Ֆրենկ Հերբերտի խիտ գիտաֆանտաստիկ էպոսը վերածում է վիզուալ առումով կատարյալ կինոյի: Իշխանության, ճակատագրի ու ապստամբության մասին գրանդիոզ օպերային պատմություն:
«Ինիշերինի բանշիները» (The Banshees of Inisherin, 2022) – Երկու ընկերոջ միջև կապերի խզման մասին տրագիկոմեդիկ պատմություն՝ լի էքզիստենցիալ սարսափով ու սև իռլանդական հումորով: Քոլին Ֆարելն ու Բրենդան Գլիսոնը կարողանում են կոտրված սրտի մասին պատմությունը տարօրինակորեն ծիծաղելի ներկայացնել:
«Ֆաբելմանները» (The Fabelmans, 2022) – Սթիվեն Սփիլբերգի խորը անձնական սիրո խոստովանությունը կինեմատոգրաֆին ու իր ընտանիքին: Նարրատիվի ուժի մասին ջերմ ու նոստալգիկ պատմություն:
«Թոփ Գան. Մավերիկ» (Top Gun: Maverick, 2022) – Հազվագյուտ սիքվելներից, որը խամրեցնում է իր նախորդին՝ առաջարկելով հրաշալի բեմադրված օդային մարտեր ու զարմանալիորեն անմիջական պատմություն: Թոմ Քրուզը ապացուցում է, որ ինքը նախկինի նման գլխավոր կինոաստղն է:
«Ծաղկային լուսնի սպանողներ» (Killers of the Flower Moon, 2023) – Մարտին Սկորսեզեն ստեղծել է իրական հանցագործությունների մասին հոգեցունց էպոպեա՝ բացահայտելով 1920-ականների ԱՄՆ-ում դավաճանության ու ագահության շերտերը: Լեոնարդո Դի Կապրիոն ու Ռոբերտ Դե Նիրոն փայլում են այս դանդաղ թափ հավաքող, բայց անկասելի ողբերգության մեջ:
«Խեղճուկրաները» (Poor Things, 2023) – Յորղոս Լանտիմոսի սյուռեալիստիկ, մռայլ ու ծիծաղելի հայացքը Ֆրանկենշտեյնի պատմությանը: Էմմա Սթոոունը աննկարագրելի ու խիզախ խաղ է ցույց տալիս, իսկ Լանտիմոսի տարօրինակ աշխարհը որքան հիպնոտիկ է, այնքան էլ տագնապալի:
«Բրուտալիստը» (The Brutalist) – Արվեստի, ինքնության ու ամբիցիաների մասին մասշտաբային դրամա, որը համատեղում է պատմական ինտրիգը անձնական պայքարի հետ: Կրեատիվության ու դիմացկունության մասին վիզուալ առումով շշմեցուցիչ մտորում:
«Սուբստանցիա» (The Substance, 2024) – Կորալի Ֆարժայի խիզախ, տագնապալի երգիծական հորրորը, որը խորանում է ինքնության ու փոխակերպման թեմաների մեջ: Ցանկացած ժանրային պայմանականության մարտահրավեր նետող ֆեմինիստական էքստրիմ, որը երկար է մնում հիշողության մեջ: